Bezgin suskunluk ve görünmez ittifaklar

1

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Günümüz çalışma düzeni, insani yanını yitirip performans tabloları ve hedeflerle tanımlanır hâle geldi. Dışarıdan modern, ölçülebilir ve parlak görünen bu sistemin ardında ise giderek büyüyen bir yorgunluk, sessizlik ve özünden uzaklaşmış bir emek kültürü yatıyor. Çalışan, işinin anlamını sorgulamak yerine, sistemin ona biçtiği sayısal değere odaklanıyor. Liyakat geri plana itilirken, uyumluluk maskesi altındaki riyakârlık ödüllendiriliyor.

Herkes konuşur gibi yapıyor ama kimse gerçeği dile getirmiyor. Toplantılar, fikir üretmek yerine onay cümleleriyle dolup taşıyor. “Vizyon” sözcüğü sık sık içi doldurulmaksızın tekrarlanıyor ya da eylemde karşılığını bulmuyor.

Kalite rakamlarla ölçülürken, çalışanlar sayıların gölgesinde silikleşiyor. Oysa işyeri, para kazanmanın ötesinde; aidiyet ve anlam arayışının da mekânıdır. Fakat anlamın yerini rakamlar aldıkça, çalışan sistemin beklentilerine göre biçimleniyor: “Ne kadar görünürüm ne kadar uyumlu görünürüm?” soruları, “Ne kadar iyiyim?”in yerini alıyor.

Tasarruf, kurumların dilinde son yılların en popüler sözcüklerinden bir oldu; ancak bu kavram, mali bir tedbir olmaktan çıkıp bir yönetim ideolojisine dönüştü. Çalışan sayısının azaltılması, servislerin kaldırılması ve düşük ücret politikalarının benimsenmesi verimliliği artırmak adına meşrulaştırıldı.

İşini kaybetmemek için konuşmayan, haksızlığı görse de susan çalışan, niteliksizliğin ilk halkasını oluşturuyor. Sistem önce insanı sessizleştiriyor; sonra o sessizlikte kök salıyor. Suskunluk, korkunun yanı sıra alışkanlıktan da besleniyor. Çalışan, sürekli denetlendiği bir ortamda kendi davranışlarını kontrol etmeyi öğreniyor ve dış baskı zamanla içselleşmiş bir otosansüre dönüşüyor. Kimse açıkça talimat vermese de herkes “nasıl davranması gerektiğini” biliyor.

Gözetleme teknolojik olduğu kadar psikolojiktir de. Çalışan, her zaman üzerinde bir bakış olduğunu hisseder. E-postalarda kelimelerini seçer, toplantılarda mimiklerini kontrol eder. Sisteme eleştirel katkı sağlama olasılığı ortadan kalkar.

Çürüme yukarıdan başlıyor. Zayıf patronlar niteliksiz yöneticiler üretiyor; niteliksiz yöneticiler de aynı çürümeyi çalışanlarına aktarıyor. Artık ölçüt, iyi iş üretmekten çok sistemi rahatsız etmemek oluyor. Böylece kurumlar, içi boş raporlarla, birbirini tebrik eden sunumlarla ve anlamı olmayan ödüllerle dolup taşıyor. Üretim azalırken, üretim yapılıyormuş gibi gösterme becerisi artıyor.

Yönetici, güçle birlikte sorumluluğu da yüklenen kişi olmalı. Bugün ise tam tersi: yetki büyüdükçe sorumluluk silikleşiyor. Yöneticiler çoğu zaman baskı zincirinin bir halkası gibi davranıyor. Yukarıdan gelen talimatları sorgulamadan uygulamak, sistem içinde kalmanın en güvenli yolu sayılıyor.

Niteliksiz yöneticiler karar vermek yerine onay almayı, yön göstermek yerine sorumluluktan kaçmayı öğreniyorlar. Birçoğu, koltuğunu korumak uğruna kurumun itibarını da feda ediyor. Yönetim, liyakatten uzaklaşıp statüyle süslenmiş bir gösteriye dönüşüyor.

Alt kademelerde ise iyi çalışan soru sormayan kişi olarak görülüyor. Eleştiri tehdit, sorgulama risk sayılıyor. Böyle ortamlarda örtülü ilişkiler sessizce kök salıyor; zamanla belli gruplar arasında görünmez bir dayanışma ağı kuruluyor ve legal olmayan paralel yapılar oluşuyor. Grubun çıkarlarına hizmet etmeyeceği düşünülen bir kişi belli bir statüye aday gösterildiğinde, iftiralar sessiz bir dalga halinde yükseliyor; gölgede kurulan ittifaklar devreye giriyor, kariyer yolları planlı ve sistematik biçimde sabote ediliyor. Kimin hangi masada oturacağına, hangi görevi üstleneceğine hep bu yapılar karar veriyor. Sadece grup aidiyetine dayanan terfiler, kulislerle belirleniyor. Bireysellikten genele yayılan nitelik kaybı hem kurumları hem de büyük ölçekte ülkeyi zayıflatıyor.

Tarihten gelen bir söz bugün hâlâ zihnimizde yankılanıyor:

“Devlet-i Âli Osmaniyye’de terfi-i temayun ilim irfan ile olmaz; ya olacak kuvvetli iltimas, ya olacak mâdenî haz, ya da olacak ten ile temas.”

Liyakat yerine iltiması, emek yerine itaati, yetenek yerine kişisel ilişkileri seçen her yapı, kendi çöküşünü içinden büyütür.

Görünmeyen ağlar uzun vadede güveni ve kurum aidiyetini aşındırıyor. Başkasının emeğiyle parlayanlar, sessizce geri çekilenlerin sırtında yükseliyor. Herkes birbirini alkışlıyor ama kimse kimseye inanmıyor. Bizden olanlar ve bizden olmayanlar ayrımı, sessiz bir yönetim aracına dönüşüyor.

Zamanla etik ihlallerin verdiği bir bezginlik baş gösterir. İşyerinde adalet duygusu zayıfladığında, motivasyon da zayıflıyor. Küçük haksızlıklar büyüyerek kurumsal norm hâline geliyor. Görünmez oyunların ödüllendirildiği, sessiz ittifakların meşrulaştığı, dürüstlüğün ise saflık sayıldığı bir ortamda yozlaşma sessizce kök salıyor. Böyle yerlerde çalışmak, bireyi yorgunluğun ötesinde yabancılaştırıyor. Hem kendisine, hem insanlığa…

Bugünün çalışma yaşamı, maaş bordrolarının ötesine geçip insanların ruh hâlinde iz bırakıyor. Kimsenin, kimliğini ya da kişiliğini hırpalamadan, görünmez oyunlara ve sessiz ittifaklara sığınmadan çalışmanın mümkün olduğu bir düzen kurmak zorundayız.
Çünkü gerçek üretim, rakamların ötesinde insanda anlam bulur. Niteliksizleşme bir sonuç değil; değer kaybının başka bir adıdır. Ve insanın anlam arayışı susturuldukça, hiçbir verimlilik tablosu gerçeği örtemez.

İş hayatını iyi niyetli insanlar için barınılmaz hale getiren çeteler, güçlerini en fazla güçlü olduklarına inanılmasından almaktadırlar. Değişim, suskunluğa gömülmüş tek bir bireyin sesiyle bile başlayabilir. O ses, kısa sürede kendisine katılan diğer seslerle birlikte hem anlama hem de güce kavuşur. Bu güzel ülkenin daha da güzelleşmesi için bu seslere çok ihtiyacımız var.

PROF. DR. SEHER CESUR KILIÇASLAN